اندیشه‌ورزی

مرحوم شیخ مفید (336-413ق.) مغرب را پنهان شدن خورشید (مغیب الشمس) می داند و هرچند در الاشراف، صرفاً سقوط قرص آفتاب را یاد کرده است ولی در مقنعه پس از اینکه پنهان شدن خورشید را معیار مغرب معرفی می کند، نبودن سرخی در طرف مشرق آسمان را به عنوان علامت یا نشانه پنهان شدن خورشید بیان می کند. متن نوشته های وی چنین است:

المقنعة (مغیب الشمس و علامة مغیبها عدم الحمرة من المشرق): و أول وقت المغرب مغیب الشمس و علامة مغیبها عدم الحمرة من المشرق المقابل للمغرب فی السماء و ذلک أن المشرق مطل على المغرب فما دامت الشمس ظاهرة فوق أرضنا هذه فهی تلقى ضوءها على المشرق فی السماء فترى حمرتها فیه فإذا ذهبت الحمرة منه علم أن القرص قد سقط و غاب و آخره أول وقت عشاء الآخرة. و أول وقت العشاء الآخرة مغیب الشفق و هو الحمرة فی المغرب و آخره مضی الثلث الأول من اللیل. (المقنعة، ص94)

الاشراف (سقوط القرص): باب عدد علامات المواقیت‌ و عددها خمس بعددها زوال الشمس للظهر و الفراغ من سبحة العصر للعصر أو مقدار ذلک من الزمان و سقوط القرص للمغرب و مغیب الشفق للعشاء الآخرة و اعتراض الفجر للغداة‌ (الاشراف، ص 24).

نکته‌

نبودن سرخی در طرف مشرق به عنوان «علامت» ذکر شده (این علامت در برخی از روایات آمده است) است و نه معیار. معنای علامت این است که هنگامی که ما از خود چیزی آگاهی نداشته باشیم طبق علامت و نشانه درباره آن حکم می کنیم. اما اگر امری خودش روشن باشد دیگر کاری به علامت یا نشانه آن نداریم؛ بلکه به اصطلاح ذوالعلامة خودش دلیل خویش است: آفتاب آمد دلیل آفتاب. بنابراین قاعدتاً اگر به طریقی دیگر به غروب خورشید مطمئن شویم نیازی به این علامت نداریم.

از این رو، تفاوتی بین فتوای ایشان و شیخ صدوق نیست و هر دو پنهان شدن خورشید را مغرب می دانند ولی مفید، علامتی را برای آن ذکر کرده است.