اندیشه‌ورزی

مباحث تخصصی و مورد علاقه: فلسفه غرب، دین

اندیشه‌ورزی

مباحث تخصصی و مورد علاقه: فلسفه غرب، دین

۱۹ مطلب با موضوع «فلسفه کانت» ثبت شده است

۲۵
دی
۹۷

انسان‌شناسی از دیدگاه عملی، نوشته ایمانوئل کانت (1804-1724) فیلسوف بزرگ عصر روشنگری است که حدوداً 25 سال مطالب آن را تدریس کرده و پس از بازنشستگی به ناشر سپرده است. این درسها برخلاف درسهای معمول دانشگاهی نه تنها خشک و بی‌روح نبوده‌اند بلکه چندان جذابیت و طراوت داشته‌اند که با اینکه جزء درسهای رسمی دانشگاه نبوده‌اند و مستمعان برای شرکت در آنها باید هزینه‌ای را پرداخت می‌کرده‌اند، همواره از کلاسهای پرمخاطب کانت بوده‌اند.

این کتاب شامل دو بخش است که بخش نخست شامل سه کتاب است. برخی از مطالب کتاب اول، چنین است: حس درونی، حواس بیرونی، تصورهای ناآگاهانه انسان، ضعفها و بیماریهای روانی، نبوغ، نارساییهای روانی شناخت، و ... (قوه شناخت)؛ در کتاب دوم به مباحثی مثل جامعه‌پذیری، آداب معاشرت، مد، تجمل‌گرایی و سایر امور مربوط به ذوق پرداخته می‌شود (احساس لذت و الم)؛ کتاب سوم حاوی مباحثی است مثل کارکرد عواطف، هیجانها، بررسی خیر مادی انسان و به طور کلی مباحث مربوط به زمینه روان‌شناختی فلسفه اخلاق (قوه میل).

بحث محوری بخش دوم کتاب، شخصیت است و بدین منظور کانت نه تنها از شخصیت انسانهای فردی (شامل مباحثی مثل مزاجهای چهارگانه، قیافه‌شناسی) بحث می‌کند بلکه به مشخصه جنسها [زن و مرد] و مشخصه اقوام یا ملل گوناگون و مشخصه نژادها و مشخصه نوع انسان نیز می‌پردازد؛ اموری که به غایت واپسین آدمیان مربوط می‌شوند و به مباحث فلسفه تاریخ و الهیات.

باری، مقصود این درس‌گفتارها، بهبود اخلاقی و فرهنگی دانشجویان بوده است

  • عقیل فولادی
۲۷
شهریور
۹۷

مقاله‌ای از اینجانب با عنوان بالا در دو فصلنامه علمی و پژوهشی «هستی و شناخت» دانشگاه مفید (دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 6، پاییز و زمستان 1395) منتشر شده که در آن سخنان کانت درباره ادله اثبات خدا توسط عقل نظری را بررسی نموده‌ام. چکیده آن چنین است:

براهین اثبات خدا در دوره جدید اندیشه فلسفی غرب با چالش‌هایی روبرو شده است. نظام‌مندترین یورش نظری بر این براهین، توسط ایمانوئل کانت، در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی صورت گرفت که عقل نظری از اثبات یا انکار خدا ناتوان دانسته شد؛ هر چند در وادی عقل عملی، نظام اخلاقی، نیازمند بدان دانسته شد و در این حوزه به نحوی خاص سخن از اثبات خدا به میان آمد. هدف این مقال، اثبات خدا در عقل نظری و پاسخ به ایرادهای کانت در این زمینه است. روشن است که با اثبات خدا توسط عقل نظری امکان مابعدالطبیعه، دست کم به نحو حداقلی، اثبات می‌شود. تعارضات عقل محض، برهان وجوب و امکان، برهان هستی‌شناختی، محمول واقعی بودن یا نبودن وجود، ارتباط منطق ارسطویی و واقعیت (نیز فلسفه اسلامی و واقعیت) برخی از مباحث مطرح شده در این مقال در راستای دستیابی به هدف مذکور است. هر چند باید پذیرفت که عقل نباید در ورای تجربه چندان در مفاهیم غور کند که به تعارضات گرفتار شود، سخن کانت مبنی بر سیستماتیک بودن نادرستی هر گونه فراروی از تجربه، ناموجه می‌نماید.

متن مقاله در ادامه در دسترس است. ضمناً فایل پی دی اف منطبق بر صفحات چاپی مجله، در سایت دانشگاه مفید  (لینک) و نیز در پرتال جامع علوم انسانی (لینک) موجود است.

  • عقیل فولادی
۱۴
آبان
۹۶

سخنان سه تن از کانت‌شناسان معروف درباره کتاب

«مرورهای حقیقتاً به روز در باب فلسفة نقدی کانت، کمیاب‌اند. مطالعة جدید و استثنایی آلن وود، هم تفسیر فلسفی چشمیگری از کانت برای متخصصان است هم راهنمایی بسیار روشن و سودمند برای دانشجویان.»

 کارل امریکس، دانشگاه نوتردام

«کانتِ آلن وود، روشن نوشته شده است، و کتابی آسان‌فهم برای خوانندة آزاد است بی‌آنکه در تشریح آموزه‌های پیچیدة فلسفی، دقت را فدا کند. این کتاب، همة جنبه‌های اندیشة کانت را پوشش می‌دهد و آنها را تا جایی‌که محدودیتهای کتابی نسبتاً کوچک میسر می‌سازد، با موضوعها و نگرانیهای معاصر مرتبط می‌کند.»

بئاتریس لونگینس، دانشگاه نیویورک

«آلن وود، با اینکه متین و دقیق می‌نویسد، روایتهای موجز و پرمحتوایی را در باب نظریة شناخت و نقد مابعدالطبیعة سنتی کانت، و در باب فلسفة اخلاقی و سیاسی وی فراهم می‌کند. همچنین وی تصویری متمایز از وجه تاریخی اندیشة کانت را ترسیم می‌کند: حساسیت وی به تاریخ فلسفه، البته حتی مهم‌تر، تشخیص وی که  خود نوع بشر یک تاریخ دارد، و اینکه اهداف اخلاقی وی باید از مجرای راههای تاریخ و در مرزهای تاریخ به دست آید.»

پل گایر، دانشگاه پنسیلوانیا

تصویر فهرست مطالب کتاب را می‌توانید در ادامه مطلب مشاهده فرمایید:

  • عقیل فولادی
۱۰
تیر
۹۴

کتاب «زیبایی شناسی و غایت شناسی  در  نظام استعلایی کانت» نوشته عقیل فولادی توسط پژوهشکده باقرالعوم(ع)، در 135 صفحه منتشر شد. کتاب مذکور در پی روشن سازی مباحث «نقد قوه حکم» کانت و بررسی نحوه ارتباط آن با معرفت شناسی (نقد اول کانت) و اخلاق (نقد دوم کانت) کانت است.

۲۹
فروردين
۹۴

مقاله‌ای از نگارنده با عنوان بالا در دوفصلنامه علمی و پژوهشی «هستی و شناخت» (جلد 1، شماره 2، پاییز و زمستان 1393، دانشگاه مفید) منتشر شده است که در آن، نخست جهت روشن‌نمایی تأثیرگذاران بر کانت، به پیشینه بحث خیال پرداخته شده است و پس از آن توضیحی در باب ابژکتیویته داده شده و سپس به بحث از خیال در نقد عقل محض پرداخته شده است.

 قوه خیال در نظام شناختی کانت دارای جایگاهی منحصر به فرد است. این نقش به مراتب، فعالانه‌تر از جایگاه خیال در نظامهای فلسفی پیش از کانت است. خیال از سویی در بحث مهم و پیچیده استنتاج استعلائی مقولات فاهمه، فعال است و از سوی دیگر در بحث شاکله‌سازی این مقولات. اینها هر دو در فرایند «ابژکتیو»شدن شناخت حائز اهمیتند. به علاوه صور پیشین مکان و زمان، مولود فعالیت این قوه‌اند. همه این امور نشانگر برجستگی خیال در معرفت‌شناسی این فیلسوف‌اند؛ امری که در اخلاف بلافصل وی  به وضوح اثر آن آشکار شد.

متن مقاله در ادامه در دسترس است. ضمناً فایل پی دی اف منطبق بر صفحات چاپی مجله، در سایت دانشگاه مفید (لینک) و نیز در پرتال جامع علوم انسانی (لینک) موجود است.

  • عقیل فولادی
۱۶
مرداد
۹۳

شاکله­ سازی قوة خیال یکی از مباحث نقد عقل محض کانت است که اهمّیت آن مورد مناقشة شارحان قرار گرفته است؛ برخی آن را بحثی تصنّعی پنداشته‌­اند و برخی ضروری. سخن نگارنده در این مقال، ضرورت این بحث برای نقد اول کانت است. البته شاکله‌­ها چنانکه کانت می‌­پنداشت، منحصراً زمانی نیستند بلکه «مکان» نیز حداقل در بعضی از شاکله­‌ها دخیل است. کانت به واسطه شاکله­‌ها از سویی، کارکرد «ابژکتیو» مقولات محض فاهمه را در شناخت نظری ما تبیین می­‌کند و بدین‌­وسیله خود را از شک هیومی می­‌رهاند؛ و از سوی دیگر، شناخت سنّتی مابعدالطبیعه را به چالش می­‌کشاند. از نظر وی، نهایت شناخت نظری ما مجموع اعیان زمانی-مکانی از مجرای خیال است و فراروی از این محدوده نارواست.

مطالب بالا چکیده مقاله‌ای به قلم نگارنده این سطور است که در فصلنامه علمی و پژوهشی آینه معرفت (دانشگاه شهید بهشتی)، زمستان 92 شماره 37 منتشر شده (لینک دانلود نسخه Pdf از سایت دانشگاه) و متن کامل آن در ادامه مطلب آمده است.

  • عقیل فولادی
۱۶
مرداد
۹۳

واژه «استعلایی» از مفاهیم کلیدی تفکّر کانت است که اساساً کانت نظام فلسفی خویش را با آن می شناساند [ایده‌­آلیسم استعلایی]. با وجود این، واژة مذکور در فلسفه کانت در معنای یکسانی به کار نرفته است.

با توجه به اینکه مشاهده می‌­شود در گفته­‌ها و نوشته‌­های راجع به کانت، عمدتاً یک معنا برای آن ذکر می شود [شرائط تجربه ممکن]، لذا روشن­‌سازی معنای این اصطلاح، جهت جلوگیری از بدفهمی آن، لازم می­‌نماید.

دستاورد این پژوهش، -که اساساً با هدف رفع ابهام از ترکیب «آزادی استعلایی» صورت گرفته است- اینست که «استعلایی» در ترکیب مذکور و نیز موارد دیگری در فلسفه کانت، که در مقاله آمده است، به معنای «شرائط تجربه ممکن» نبوده و به معنای «متعالی» است. یعنی بنا به توجیهاتی که ذکر شده است، کانت «ترانسِندنتال» را معادل «ترانسِندنت» به کار برده است.

این مقاله در فصلنامه علمی و پژوهشی فلسفه دین شماره 1، منتشر شده است و در سایت مجله قابل دریافت است.

توجه: نخستین پاراگراف ذیل مقدمه (در ص 82) ربطی به مقاله ندارد و اشتباهی است که احتمالاً هنگام صفحه‌آرایی مجله رخ داده است و گرنه در نسخه‌ای که اینجانب به مجله داده‌ام چنین چیزی نبوده است.

لینک دریافت

  • عقیل فولادی
۱۶
مرداد
۹۳

امر والا نه تنها در زیبایی­‌شناسی کانت بلکه در اخلاق وی نیز مهم است. نگارنده،در مقاله ای با عنوان بالا، رابطة والا را در نقدهای دوم و سوم کانت بررسی نموده است.

والای زیباشناختی به امری بجز صورت می­‌پردازد و بنابراین از صورت یا بی­‌صورتی قطع نظر می‌­کند. والای زیباشناختی، غایتمندی­‌ای در خود ما و کاملاً مستقل از طبیعت است. والای اخلاقی، شخصیت انسان است که مبنای فوق محسوسش، آن را به لحاظ هستی‌­شناختی، ارزش‌­شناختی، و جهان­‌شناختی، مقدم بر هر جنبة جهان پدیداری می­‌سازد. بنابراین تنها وجدان اخلاقی شایستة واژة والا است. والای زیباشناختی با والای اخلاقی رابطة متقابل دارد: از سویی تقویت حس والای زیباشناختی در پرورش وجدان اخلاقی ما جهت اتیان فرامین اخلاقی مؤثر است و از سوی دیگر انسان اخلاقی است که می­‌تواند طبیعت را والا ببیند. والای زیباشناختی میانجیگر میان عالم فنومن و نومن است.

والای اخلاقی نه تنها مقدم بر والای زیباشناختی است، بلکه مقدم بر هر چیزی سوای بشریّت است. در والای اخلاقی ما با صورت قانون اخلاقی مواجهیم و این صورت، علت والایی آن است و لذا والا ضرورتاً بی­‌صورت نیست.

این مقاله در نشریه علمی و پژوهشی حکمت و فلسفه شماره 9، در سال 86 منتشر شده است. اکنون در پرتال دانشگاه علامه طباطبائی(ره) قابل دریافت است.

لینک دریافت


  • عقیل فولادی
۱۶
مرداد
۹۳
قوة حکم یکی از سه قوة برتر شناخت در نظام استعلایی کانت می‌باشد؛ که در کل نظام استعلایی، نقش منحصر به فردی را ایفا می‌کند. اما در آثار کانت تعاریف گوناگونی از حکم و قوة حکم مشاهده می‌شود که با توجه به اهمیت این دو مفهوم در این نظام فلسفی، جمع‌بندی میان آنها لازم می‌نماید. نگارنده در مقاله ای که در سال  86 در نشریه علمی پژوهشی نامه فلسفی مفید منتشر شده است به بررسی این قوه پرداخته است.
دستآورد این کنکاش این است که حکم به مثابه کلید فلسفة کانت حتی در دورة قبل از نقادی است و حکم‌سازی، وحدت‌بخشی به داده‌های حسی است که وحدت حکم، مرحله‌ای برتر از وحدت‌بخشی مفاهیمِ فاهمه است. به علاوه، مرحلة برترِ وحدت‌بخشی ذهن آدمی، در عقل اتفاق می‌افتد که از طریق قیاس‌های عقلی، در جستجوی برترین وحدت شناخت برمی‌آید. و همین امر باعث کوشش عقل به سوی امر مطلقاً نامشروط می‌شود که ورود آن را به وادی توهم ـ در نظام استعلایی کانت ـ سبب می‌شود.  اکنون فایل پی دی اف این مقاله در پرتال جامع علوم انسانی قابل دریافت است.

لینک دانلود مقاله

  • عقیل فولادی